Stikstofcrisis Uit berekeningen van het ministerie van Financiën blijkt voor het eerst hoeveel boerenbedrijven geraakt worden door de stikstofplannen van het kabinet.
De huidige stikstofstrategie van het kabinet zal er volgens berekeningen van het ministerie van Financiën toe leiden dat 11.200 boerenbedrijven moeten stoppen en nog eens 17.600 boeren hun veestapel fors zullen moeten inkrimpen, met een derde tot bijna de helft. De berekeningen zijn woensdagmiddag gepubliceerd en maken voor het eerst inzichtelijk hoe hard de agrarische sector (in totaal zo’n 40.000 tot 50.000 boerenbedrijven met vee) wordt geraakt door de stikstofplannen van het kabinet.
Het ministerie van Financiën publiceerde een groot aantal interne stukken op verzoek van Tweede Kamerleden Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas, nadat NRC eerder schreef over het bestaan van de berekeningen door Financiën. De stukken leggen een sluimerend conflict bloot tussen het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), dat het voortouw neemt in de stikstofaanpak, en het ministerie van Financiën, dat waakt over de kosten. De stikstofaanpak in het coalitieakkoord van Rutte IV wordt gezien als ‘de LNV-aanpak’: er is veel geld beschikbaar om boeren uit te kopen of hun bedrijven te innoveren zodat ze minder stikstof uitstoten, maar er moet zo min mogelijk dwang worden toegepast.
Het ministerie van Financiën is het met die strategie niet eens en heeft daarom de afgelopen maanden herhaaldelijk geprobeerd het kabinet op andere gedachten te brengen door de kosten en uitwerking van het uitgestippelde beleid in beeld te brengen. Zo hamert Financiën er in de gepubliceerde stukken op dat de koers „van LNV waarschijnlijk niet binnen het budget past”.
24,3 miljard euro gereserveerd
Er zijn vele wegen die leiden naar het stikstofdoel voor 2030: in dat jaar moet bijna drie kwart van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden in Nederland zo gezond zijn dat de kritische depositiewaarde (KDW), een soort thermometer voor stikstofschade, niet wordt overschreden. Om dat doel te halen heeft het kabinet 24,3 miljard euro gereserveerd om de uitstoot terug te dringen.
Het kabinet heeft besloten dat de landbouwsector zijn stikstofuitstoot het komende decennium met 39 kiloton moet terugdringen. Gedachte achter de kabinetsstrategie: de pijn moet over de agrarische sector worden uitgesmeerd. Een concrete uitwerking van de doelen voor andere sectoren, zoals de luchtvaart, volgt later dit jaar.
Maar het huidige landbouwdoel is veel te hoog, schrijven de ambtenaren van Financiën in één van hun nota’s voor hun minister, Sigrid Kaag (D66). Zo hebben zij berekend dat bijna 29.000 boerenbedrijven moeten stoppen óf inkrimpen als het kabinet een stikstofdoel hanteert van 40 kiloton. Zo „worden meer bedrijven geraakt dan nodig”. De ambtenaren vermoeden dat deze strategie is gekozen omdat een „meer evenredige verdeling van pijn” mogelijk makkelijker te verkopen is „dan een gerichte aanpak”.
Grootste vervuilers
Want als het kabinet kiest voor dezelfde aanpak maar het stikstofdoel verlaagt naar 30 kiloton, schrijven de ambtenaren van Financiën, worden de natuurdoelen nog steeds gehaald. Dan moeten er ook 11.200 boeren stoppen, maar hoeven daarbij slechts 200 bedrijven te krimpen, in plaats van 17.600. Bij een gerichte aanpak komt de nadruk meer te liggen op het uitkopen of het onteigenen van boeren. Dit ligt zowel binnen de agrarische sector als in de politiek zeer gevoelig en zorgt voor veel weerstand.
Volgens de stukken van Financiën heeft dit grote verschil een duidelijke oorzaak: de eerste euro’s worden het effectiefst besteed, omdat je daar de grootste vervuilers van uitkoopt. Hoe hoger het doel, hoe meer boeren er moeten worden uitgekocht om één kiloton winst te boeken.
Opvallend: terwijl minister Kaag eerder de stukken van Financiën waar NRC over berichtte nog afdeed als een „ambtelijke exercitie”, waarmee zij deed voorkomen dat ze alleen bekend waren binnen haar eigen ministerie, schrijft zij nu aan de Tweede Kamer dat de uitkomsten van de berekeningen ook zijn besproken in overleggen met ambtenaren en ministers van andere ministeries. Een woordvoerder van het ministerie van Financiën benadrukt dat de berekeningen „nog indicatief en onder voorbehoud van validatie” zijn.
Een woordvoerder van het ministerie van Landbouw weet niet of de huidige aanpak ertoe leidt dat bijna 29.000 boerenbedrijven moeten stoppen of krimpen. „Ik kan de Financiën-berekeningen niet reproduceren.” Er is bewust een „hoge marge” aangehouden van 39 kiloton reductie, zegt hij, zodat de doelstelling gaandeweg mogelijk nog aangepast kan worden. In het Startdocument Nationaal Programma Landelijk Gebied staat dat de stikstofdoelstellingen dit najaar nog kunnen worden aangepast per gebied aan de hand van nieuwe inzichten. Of de stikstofplannen financieel onhaalbaar zijn, zoals de ambtenaren van Financiën beweren, daarover houdt LNV zich op de vlakte. „Er zit voorlopig nog voldoende geld in kas.”
Comments